Συνέντευξη στην Ιωάννα Σταθοπούλου/ Δάφνη Μπερμπέρη Κρυστάλλη🌹

Συνέντευξη στην Ιωάννα Σταθοπούλου 

1. Το «Καπνός και Έρωτας», που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Έξη, μας ταξιδεύει από τα Αλάτσατα της Μικράς Ασίας μέχρι την Καβάλα, ακολουθώντας τη διαδρομή μιας γυναίκας από την προσφυγιά στο παρόν και στην εσωτερική της λύτρωση μέσα από την εγγονή της. Από πού γεννήθηκε η πρώτη σπίθα αυτής της ιστορίας;

Αρχικά, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την πρόσκληση να μιλήσω για το βιβλίο μου. Η ιδέα για το «Καπνός και Έρωτας» γεννήθηκε κυρίως από την επιθυμία μου να περιδιαβώ στο παρελθόν της αγαπημένης μου πόλης, της Καβάλας, και να συμπαρασύρω μαζί μου στο ταξίδι αυτό και όσους επιλέξουν να διαβάσουν το βιβλίο. Η Καβάλα έχει μεγάλη ιστορία και είναι κρίμα κάποια πράγματα να μένουν θαμμένα. Βέβαια, δεν μπορώ να χαρακτηρίσω το βιβλίο μου ως ιστορικό μυθιστόρημα. Ωστόσο παρουσιάζονται κάποιες ιστορικές πτυχές της πόλης που δεν θα ήθελα να ξεχαστούν.

2. Η Αρχοντή είναι μια ηρωίδα βαθιά τραυματισμένη από τη ζωή. Πώς χτίσατε ψυχολογικά αυτόν τον σύνθετο χαρακτήρα και πώς συνδέεται η υπόσχεση που δίνει στον σύζυγό της Βασίλη με την εσωτερική της ανάγκη να επιβιώσει και να συνεχίσει, παρά τις πληγές της; Πόσο δυνατές πιστεύετε ότι μπορούν να αποδειχθούν οι υποσχέσεις στη ζωή ενός ανθρώπου;

Θα ξεκινήσω απαντώντας στην τελευταία σας ερώτηση. Κατά τη γνώμη μου, η υπόσχεση και γενικότερα ο όρκος έχουν «υπερφυσική» δύναμη. Κάποτε ένας όρκος «σήκωσε» έναν νεκρό από το μνήμα. Αναφέρομαι φυσικά στο δημοτικό τραγούδι «Του νεκρού αδερφού», κάτι που αποδεικνύει περίτρανα ότι κι ο λαός μας πιστεύει στη δύναμη του όρκου. Άλλωστε, όταν έρχονται δυσκολίες, κάθε άνθρωπος πιάνεται από κάπου. Το ίδιο έκανε και η Αρχοντή. Κρατήθηκε από την υπόσχεση που έδωσε στον άντρα της. Δεν είναι η Αρχοντή διαφορετική από τους άλλους ανθρώπους, είναι ένας συνηθισμένος άνθρωπος που παλεύει να αντεπεξέλθει σε όσες δυσκολίες έρχονται στον δρόμο της. Κι η υπόσχεση στον Βασίλη είναι το στήριγμά της. Τώρα, όσον αφορά τον χαρακτήρα της, είναι αποτέλεσμα των εμπειριών της και των δυσκολιών που βίωσε.

3. Στο βιβλίο, η προσφυγιά λειτουργεί ταυτόχρονα ως ιστορικό φόντο και ως ανοιχτή πληγή. Τι σημαίνει για εσάς η μνήμη των ξεριζωμένων και ποιο μάθημα ζωής θα θέλατε ιδανικά να πάρει μαζί του ο αναγνώστης κλείνοντας το βιβλίο;

Το βιβλίο έχει ως ιστορικό φόντο, για να χρησιμοποιήσω την έκφρασή σας, τη Μικρασιατική Καταστροφή. Τότε που χιλιάδες Έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, τις περιουσίες τους, τις αναμνήσεις και τη ζωή τους και να αφεθούν στα χέρια μιας μοίρας που δεν γνώριζαν πού θα τους οδηγήσει. Ο ξεριζωμός είναι ένας συνεχής θάνατος και, ακούγοντας τις ιστορίες που είχαν να μας διηγηθούν όσοι επέζησαν του ολέθρου, δεν μπορώ παρά να νιώθω θαυμασμό για αυτούς τους ανθρώπους που πάλεψαν να σταθούν στα πόδια τους και να ξαναστήσουν από την αρχή τη ζωή τους σε εχθρικές και δυσμενείς τις περισσότερες φορές συνθήκες. Έδωσαν οι ίδιοι τους ένα μάθημα στους σύγχρονους Έλληνες, ότι ο άνθρωπος έχει τη δύναμη να παλέψει και να καταφέρει πολλά, αρκεί να έχει θέληση. Βέβαια, το μήνυμα κάθε βιβλίου είναι σχετικό, γιατί ο κάθε αναγνώστης κρατάει από αυτά που διαβάζει ό,τι ταιριάζει στον δικό του χαρακτήρα και στις δικές του εμπειρίες.

4. Το μίσος διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στις επιλογές και στη διαδρομή της ηρωίδας. Πιστεύετε ότι το μίσος μπορεί τελικά να λειτουργήσει ως δύναμη αυτοκαταστροφής για τον άνθρωπο; Και, ως αντίβαρο στο σκοτάδι αυτό, έρχεται η μορφή της εγγονής της. Τι συμβολίζει για εσάς αυτό το παιδί μέσα στην ιστορία;

Το μίσος είναι ένα συναίσθημα καταστροφικό. Τόσο για τους αποδέκτες του, όσο και κυρίως για αυτόν που το κουβαλάει μέσα του. Μπλοκάρει τη λογική, καταπνίγει κάθε άλλο συναίσθημα και οδηγεί σε λανθασμένες αποφάσεις, όπως έκανε και με την Αρχοντή. Ευτυχώς, εκείνη είχε την εγγονή της, που ήταν το φως μέσα στο σκοτάδι του μίσους της. Η Ερωτηίδα βοηθάει την Αρχοντή, χωρίς να το γνωρίζει, να αναλάβει τις ευθύνες των πράξεών της και να απαλλαγεί μια και καλή από τα βαρίδια του «σκοτεινού» αυτού συναισθήματος. Η Ερωτηίδα συμβολίζει την απόλυτη και αφειδώλευτη αγάπη, αυτήν που προσφέρεται χωρίς ανταλλάγματα και μπορεί να κάνει την καρδιά ενός ανθρώπου να νιώθει ελεύθερη και απαλλαγμένη από συναισθηματικά βάρη.

5. Στο «Καπνός και Έρωτας» επιλέγετε συνειδητά να αποφύγετε την ωραιοποίηση και τον εύκολο μελοδραματισμό, ενώ τα ιστορικά στοιχεία εντάσσονται διακριτικά μέσα στην πλοκή, υπηρετώντας την ιστορία και όχι επιβαρύνοντάς τη. Σε ποιον βαθμό σας βοήθησαν οι σπουδές σας στην Ιστορία στη διαμόρφωση αυτού του ιστορικού πλαισίου και πόσο δύσκολο ήταν να ισορροπήσετε ανάμεσα στην ιστορική ακρίβεια και τη μυθοπλασία;

Οι σπουδές μου με βοήθησαν να αντιμετωπίζω με κριτική ματιά τα γεγονότα και να μη δέχομαι αβίαστα όσα διαβάζω. Με βοήθησαν, επίσης, στο πώς να αναζητώ πηγές και να επιλέγω εντέλει τις κατάλληλες. Δεν μου ήταν δύσκολο να ισορροπήσω ανάμεσα στη μυθοπλασία και στην Ιστορία, γιατί είχα χαράξει από την αρχή της γραφής αυτού του βιβλίου τα όρια της καθεμίας. Και θέλω να πιστεύω ότι δεν τα ξεπέρασα και δεν τα παραβίασα.

6. Αισθάνομαι ότι το «Καπνός και Έρωτας» σηματοδοτεί ένα πιο ώριμο και πιο «βαρύ» συγγραφικό στάδιο σε σχέση με τα δύο προηγούμενα έργα σας. Πείτε μας τι ήταν αυτό που σας οδήγησε σε αυτή την αλλαγή;

Δεν θεωρώ ότι υπήρξε κάποια αλλαγή. Καθένα από τα προηγούμενα έργα μου ήταν εντελώς διαφορετικό σε θεματολογία από τα προηγούμενα. Ίσως αλλάζει λιγάκι η γλώσσα και το ύφος, αλλά κι αυτά πρέπει να είναι ανάλογα του εκάστοτε θέματος. Θα μπορούσα, ωστόσο, να πω, για να δικαιολογήσω αυτό το «ώριμο» που λέτε, ότι όσο μεγαλώνουμε ωριμάζουμε και μάλλον αυτό αντανακλάται και στο έργο μας.

7. Αν σας ζητούσαμε να περιγράψετε με μία φράση τι πραγματεύεται το κάθε βιβλίο σας ξεχωριστά, ποια θα ήταν η θεμελιώδης διαφορά ανάμεσα στον έρωτα των δύο πρώτων και στη μνήμη και τη συγχώρεση που κυριαρχούν στο «Καπνός και Έρωτας»;

Όπως ανέφερα και παραπάνω, τα τρία βιβλία πραγματεύονται εντελώς διαφορετικά θέματα. Παρόλα αυτά, έχουν πολλές ομοιότητες. Και η κυριότερη από αυτές είναι ότι και στα τρία δεσπόζει ο απόλυτος έρωτας, ο ένας και μοναδικός. Στο δεύτερο κυριαρχεί επίσης η δύναμη της υπόσχεσης, όπως συμβαίνει και στο τρίτο. Επιπλέον, σημαντική είναι και η συγχώρεση που πραγματεύονται τα δύο από αυτά. Οπότε, αν τα εξετάσουμε σφαιρικά, έχουν περισσότερα κοινά στοιχεία από εκείνα που τα «χωρίζουν». Ωστόσο, αυτό που διαφοροποιεί το «Καπνός και Έρωτας» από τα δύο προηγούμενα είναι η «εμφάνιση» της Ιστορίας στις σελίδες του.

8. Η συγγραφή για εσάς είναι «ένα ταξίδι του νου». Τι σας προσφέρει προσωπικά αυτό το ταξίδι και πώς ισορροπείτε ανάμεσα στη μητρότητα, την καθημερινότητα και τη δημιουργία;

Ναι, η συγγραφή είναι ταξίδι. Άλλοτε ευχάριστο και απολαυστικό, άλλοτε επίπονο και δύσκολο, αλλά πάντα διδακτικό. Δυστυχώς, η καθημερινότητα δεν αφήνει πολύ χρόνο για «ταξίδια» και δεν είναι εύκολο να ανταποκρίνομαι σε τόσο πολλούς ρόλους, αλλά προσπαθώ να ξεκλέβω χρόνο για ένα «ταξίδι», ακόμα κι αν είναι εξαιρετικά σύντομο.

9. Πώς βιώνετε τη ζωή στη σημερινή Καβάλα και σε ποιον βαθμό θεωρείτε ότι το περιβάλλον αυτό επηρεάζει θετικά ή περιοριστικά τη συγγραφική σας πορεία και τα δημιουργικά σας σχέδια;

Η ζωή στην Καβάλα δεν διαφέρει και πολύ από τη ζωή σε μια σύγχρονη μεγαλούπολη. Οι ρυθμοί ζωής είναι, βέβαια, εξαντλητικοί, αλλά εδώ δεν έχουμε να διανύσουμε τεράστιες αποστάσεις, για να φτάσουμε στον προορισμό μας. Η πόλη συνδυάζει βουνό και θάλασσα, είναι πανέμορφη και προσφέρει όσα θα ήθελα εγώ προσωπικά. Δεν θα την άλλαζα για καμία άλλη πόλη. Όσον αφορά το δεύτερο σκέλος της ερώτησής σας, δεν θεωρώ ότι η πόλη μου επηρεάζει θετικά ή αρνητικά τη συγγραφική μου πορεία. Δεν σκέφτομαι καθόλου την πόλη μου ως παράμετρο για τα σχέδιά μου.

10. Και μιας που αναφερθήκαμε στα δημιουργικά σας σχέδια, θα θέλατε να μας αποκαλύψετε ποια είναι τα επόμενα βήματά σας στη συγγραφή; Θα συνεχίσετε στον δρόμο του κοινωνικού, ιστορικού μυθιστορήματος ή να περιμένουμε μια στροφή σε κάποιο νέο λογοτεχνικό είδος;

Η αλήθεια είναι ότι αυτήν την περίοδο γράφω κάτι εντελώς διαφορετικό. Είμαι ακόμη στην αρχή και δεν ξέρω πώς θα καταλήξει, γι’ αυτό και δεν θέλω να πω περισσότερα. Όσον αφορά το μέλλον -γεροί να είμαστε- θα ήθελα κάποια στιγμή να γράψω ένα αμιγώς ιστορικό μυθιστόρημα, αλλά αυτό προϋποθέτει ενδελεχή και μακροχρόνια έρευνα και πολύ ελεύθερο χρόνο, κάτι που αυτήν τη στιγμή, δυστυχώς, δεν διαθέτω.

Για τη συγγραφέα...

Η Δάφνη Μπερμπέρη-Κρυστάλλη γεννήθηκε το φθινόπωρο του 1979 στην πόλη των Σερρών, αλλά μεγάλωσε στην Καβάλα, όπου ζει μέχρι σήμερα με τον σύζυγό της και τα δύο τους παιδιά. Η μεγάλη αγάπη της για την Ιστορία οδήγησε τα βήματά της στην Κομοτηνή, όπου αποφοίτησε με άριστα από το τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης. Για ένα διάστημα εργάστηκε ως εκπαιδευτικός στη δημόσια και ιδιωτική εκπαίδευση. Η επιθυμία της για συνεχή μάθηση την ώθησε στην απόκτηση ενός πιστοποιητικού επιμόρφωσης στην Επιμέλεια και Διόρθωση Κειμένων από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ παρακολούθησε κι ένα σεμινάριο σχετικό με τη λογοτεχνία των Προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Η συγγραφή είναι για εκείνη ένα ταξίδι του νου, ένας τρόπος να ξεφεύγει από τα προβλήματα της καθημερινότητας και να εκφράζει ελεύθερα τα συναισθήματά της.

Η συνέντευξη δόθηκε στην αρθρογράφο Ιωάννα Σταθοπούλου 🌹