Συνέντευξη Ιωάννα Σταθοπούλου/ Κ.Μανίκας🌹

1. Το νέο σας βιβλίο Παραμύθια από ένστικτο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ιωλκός. Πείτε μας δυο λόγια για την πλοκή και την πρόθεσή του. Βλέπουμε πως χρησιμοποιείτε τη δύναμη του παραμυθιού ως πύλη κατανόησης της πραγματικότητας. Τι σας ώθησε να πλέξετε την αφήγηση με μύθους μιας γιαγιάς;

Η πρόθεση ήταν να αναδειχθεί η δύναμη του ψέματος και τα συχνά συγκεχυμένα όρια με την αλήθεια. Ως “καμβάς” χρησιμοποιήθηκε η ελληνική οικογένεια, με ένα ζευγάρι όπου η γυναίκα καταφεύγει στα social media για να καλύψει το κενό της μοναξιάς, ο πολιτικάντης σύζυγος βρίσκεται σε ιδεολογικό αδιέξοδο, τα δύο παιδιά τους ενηλικιώνονται και ανακαλύπτουν ότι η ζωή και ο έρωτας είναι εύκολο να σε οδηγήσουν σε εντελώς διαφορετικές πορείες από αυτές που υπολογίζεις. Και η αδερφή της κεντρικής ηρωίδας έρχεται αντιμέτωπη με το θάνατο, θέτοντας το δάχτυλο επί τον τύπον των ήλων της ύπαρξης. Τα εμβόλιμα, στους αρχικούς μονολόγους των ηρώων, παραμύθια της γιαγιάς είναι παραποιημένοι κλασικοί μύθοι που με το συμβολισμό τους έρχονται να θέσουν ερωτήματα και διλήμματα που μας αφορούν όλους. Άλλωστε ο μύθος υπήρξε πάντα ένας από τους πιο αξιόπιστους συλλογικούς τρόπους μετάδοσης των αξιών της κάθε γενιάς στην επόμενη.

2. Οι χαρακτήρες σας φαίνεται να κουβαλούν απογοητεύσεις, παρεξηγήσεις και υπόγειες ενοχές, αλλά και να εγκλωβίζονται από τα ένστικτά τους. Πώς χτίζετε συνήθως το ψυχογράφημα των ηρώων σας και πώς πιστεύετε ότι λειτουργεί το ένστικτο; Τους προδίδει ή τους αποκαλύπτει;

Η οικοδόμηση του “ψυχογραφήματος” κάθε χαρακτήρα είναι μια δυναμική διαδικασία. Φυσικά, κάθε ήρωας αποτελεί, κατά κάποιο τρόπο, και τον εκφραστή συγκεκριμένων αρχικών ιδεών και ιδανικών αλλά η εξέλιξη και ανάπτυξη του, μέσα από τα γεγονότα και τα ερεθίσματα, φέρνει αλλαγές κι ανατροπές, όπως συμβαίνει και στις ζωές μας. Το ένστικτο συνήθως λειτουργεί “υπόγεια”, υποδόρια και αναδεικνύει όσα αποφεύγουμε ή κρύβουμε βαθιά μέσα μας, είτε γιατί μας πληγώνουν, είτε επειδή είμαστε ακόμη ανέτοιμοι ή αδύναμοι να αντιμετωπίσουμε.

3. Το Παραμύθια από ένστικτο αποτελεί μια πλοήγηση ανάμεσα στο ψέμα και την αλήθεια. Τι ρόλο παίζει για εσάς το ψέμα; Είναι μηχανισμός άμυνας, επιβίωσης ή ίσως και αλήθεια με άλλη μορφή;

Το ψέμα παίρνει ανά περίσταση όλες αυτές τις μορφές. Συνήθως του δίνουμε μόνο μια απολύτως αρνητική χροιά, σχεδόν το δαιμονοποιούμε. Όμως και ατομικά και συλλογικά, υπάρχουν στιγμές που το ψέμα λυτρώνει και γίνεται το ασφαλές ενδιάμεσο βήμα για τη μετάβαση στην αλήθεια.

4. Ποια συναισθήματα σας κατευθύνουν περισσότερο κατά τη συγγραφή και πώς νιώθετε όταν γράφετε την τελευταία πρόταση ενός βιβλίου; Είναι αποχαιρετισμός, λύτρωση ή αρχή άλλης σκέψης;

Όταν ολοκληρώνεται ένα έργο, και αναφέρομαι στη στιγμή που μετά τη δεύτερη ματιά και τις απαραίτητες διορθώσεις θεωρείς ότι είναι έτοιμο για έκδοση, πέρα από την ικανοποίηση, κυριαρχούν τόσο η απορία για το κατά πόσο ο τρόπος που θες να δώσεις τα μηνύματά σου θα γίνει αντιληπτός, όσο και το ενδιαφέρον για τις αντιδράσεις των αναγνωστών και πόσο διαφορετικές θα είναι μεταξύ τους ανάλογα με την οπτική που θα επιλέξει καθένας να ερμηνεύσει το έργο και τα νοήματά του.

5. Πώς βλέπετε σήμερα τον ρόλο του βιβλίου μέσα σε μια ψηφιοποιημένη, γρήγορη κοινωνία περιεχομένου; Πιστεύετε ότι τα ΜΜΕ στηρίζουν πραγματικά τη λογοτεχνία; Και αν όχι, τι θα μπορούσε να αλλάξει για να έχουν περισσότερη φωνή οι δημιουργοί και πρωτίστως οι νέοι;

Το βιβλίο βρίσκεται σε ένα κρίσιμο μεταίχμιο. Όχι επειδή η αξία του είναι δυνατόν να αμφισβητηθεί αλλά επειδή εμείς έχουμε αλλάξει ριζικά συνήθειες και νοοτροπία. Σε μια εποχή ταχύτητας, το βιβλίο που απαιτεί προσήλωση και περίσκεψη, δεν αποτελεί την πιο αγαπημένη ασχολία για τους περισσότερους.

Τωρα όσον αφορά την προβολή και τα διάφορα μέσα προώθησης, αν και διαχειριστής ενός ιστότοπου, του culturepoint.gr, που στηρίζει τον πολιτισμό και φυσικά τη λογοτεχνία και τους συγγραφείς, χωρίς αποκλεισμούς και προνομιακές σχέσεις, δεν θα έλεγα ότι είμαι ιδιαίτερα αισιόδοξος για τον ευρύτερο χώρο.

Η λογοτεχνία δεν “πουλάει”, παρά μόνο όταν έχει να κάνει με κάποια ίντριγκα και συνήθως αυτά τα βιβλία δεν είναι καν λογοτεχνία.

Τα social media είναι όντως ένα ελεύθερο μέσο που δίνει τη δυνατότητα δωρεάν ή φθηνής προβολής αλλά, αν αυτό το περιεχόμενο δεν προέρχεται από τον ίδιο τον συγγραφέα, είναι κατά τη γνώμη αμφιβόλου ποιότητας και αξίας. Οι πάντες μπορούν να μετατρέψουν τη σεβαστή προσωπική γνώμη, σε δήθεν αξιόπιστη κριτική, ακόμη κι αν δεν διαθέτουν κανένα εχέγγυο και καμιά διαπιστωμένη ειδική γνώση.

Σε σχέση με το τι θα μπορούσε να βελτιώσει αυτή την κατάσταση, πέρα από την προσωπική ευθύνη κάθε συγγραφέα και την όποια κοινωνική ευθύνη κάθε μέσου, η φωνή των συγγραφέων θα δυναμώσει όταν αλλάξει κι η δική μας στάση απέναντι στη λογοτεχνία. Κι αυτό απαιτεί αλλαγή νοοτροπίας, διαφορετικό τρόπο διδασκαλίας της και θεσμικές παρεμβάσεις για την αξιολόγηση και την προώθηση, τόσο εντός όσο κι εκτός χώρας, και νέων δημιουργών από κρατικούς φορείς.

6. Πόσο διαφορετικός είστε ως συγγραφέας σε σχέση με τον Κωνσταντίνο Μανίκα της καθημερινότητας; Συναντιούνται ή συγκρούονται αυτοί οι δύο κόσμοι; 

Επίσης, πώς διαχειρίζεστε την έκθεση; Είναι διαφορετική η "προσωπική έκθεση" μέσω ενός βιβλίου από τη δημόσια παρουσία στα μέσα και ποια είναι η πιο απαιτητική ψυχικά;

Αν άλλαζαν οι προτεραιότητες ή ο χαρακτήρας με βάση τους διαφορετικούς ρόλους που υπηρετώ, θα ήμουν πολλαπλή προσωπικότητα! Όλοι διαθέτουμε πολλές διαφορετικές πτυχές και σε κάθε δραστηριότητα μας μπορεί να ξεχωρίζει λίγο παραπάνω κάποια από αυτές, αλλά θα έπρεπε να μην τίθεται σε αμφισβήτηση η συνολική μας εικόνα για τον εαυτό μας και τον κόσμο γενικότερα.

Όσον αφορά την έκθεση, αν και δεν την επιδιώκω, επειδή είχα δημόσιο λόγο και παρουσία και πριν ασχοληθώ με τη συγγραφή, νομίζω ότι καταφέρνω να διατηρώ τις ισορροπίες. Οι απόψεις μου για αρκετά ζητήματα ήταν γνωστές πριν εκδώσω το πρώτο μου βιβλίο, οπότε οι περισσότεροι δεν εξεπλάγησαν ούτε από την ιδιαιτερότητα του τρόπου γραφής ή δομής των βιβλίων μου, ούτε από τα θέματα που προσεγγίζω, ούτε βέβαια κι από επιμέρους αξιακά προστάγματα που προβάλω. Τίποτε από αυτά δεν είναι ψυχοφθόρο στο βαθμό που γίνονται με ειλικρίνεια.

7. Τι σημαίνει για εσάς η συνεργασία με έναν εκδότη; Πόσο σημαντικό είναι να βρεθεί κοινή γλώσσα και αισθητική; Πώς βρίσκετε την ισορροπία ανάμεσα στην καλλιτεχνική ελευθερία και τις ανάγκες της αγοράς;

Η συνεργασία με τον εκδότη θα έπρεπε να είναι μια δημιουργική διαδικασία μέσω της οποίας το έργο και το όραμα του συγγραφέα αποκτούν σάρκα και οστά, με σεβασμό στην αρχική σύλληψη και αισθητική συμπόρευση. Η αλήθεια είναι ότι μέχρι στιγμής δεν έχω αντιμετωπίσει την παρεμβατικότητα που γνωρίζω ότι υπάρχει από κάποιους εκδότες και μπορεί να οδηγήσει μέχρι σε σημαντική αλλοίωση του έργου. Το να σκεφτόμαστε την υπηρέτηση “των αναγκών της αγοράς” στην Ελλάδα του ισχνού, σε σχέση με τους ευρωπαϊκούς μέσους όρους, αναγνωστικού κοινού, μοιάζει με ανούσιο μικρομεγαλισμό. Αν βέβαια με αυτό αναφέρεστε στις δυσκολίες έκδοσης, το αυξημένο κόστος κλπ, που ταλαιπωρεί τους εκδότες και τους συγγραφείς που αναγκάζονται να θέσουν σε αμφισβήτηση τα ποιοτικά επίπεδα ενός βιβλίου, από το γραφιστικό μέρος έως την επιμέλεια και τη διανομή, θα συμφωνούσα απόλυτα στο ότι οι συνθήκες δεν είναι και οι καλύτερες.

8. Ποιες είναι κατά τη γνώμη σας οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ένας σύγχρονος συγγραφέας στην Ελλάδα, τόσο στην έκδοση όσο και στην προώθηση του έργου του; Εσείς πώς ορίζετε την επιτυχία για έναν συγγραφέα; Είναι αριθμοί, αντίκτυπος, ή κάτι πιο εσωτερικό;

Η μεγαλύτερη πρόκληση θα έπρεπε να είναι να καταφέρνει να αποτυπώνει με γνησιότητα τον αντίκτυπο όσων βιώνει, να μην αναμασά δήθεν πετυχημένες συνταγές, να μένει πιστός στο δικό του όραμα. Από εκεί και πέρα, φυσικά και θα βρεθεί αντιμέτωπος με τις ιδιαιτερότητες του εκδοτικού τοπίου, πιθανότατα θα αναγκαστεί να καταβάλει κάποιο χρηματικό ποσό για να δει το πόνημα του στα βιβλιοπωλεία κι εννοείται ότι οφείλει να αφιερώσει και αρκετό χρόνο στην προώθηση του έργου του.

Τώρα, σε σχέση με το ορισμό της επιτυχίας, νομίζω πως τον έδωσα με όσα ανέφερα πιο πάνω. Αν αυτή η εσωτερική γνησιότητα συμπέσει και με τις ανάγκες ή τις προτιμήσεις των αναγνωστών τότε θα έχει συμβεί μια μαγική συμπόρευση.

9. Έχετε γράψει ποτέ κάτι που φοβηθήκατε να δημοσιεύσετε; Και αν ναι, τι σας σταμάτησε ή τι σας απελευθέρωσε; Ποιο είναι κατά τη γνώμη σας το μέτρο της ειλικρίνειας στη συγγραφή;

Δεν έχω αισθανθεί ότι απέφυγα να γράψω κάτι από φόβο μη κατακριθώ από οποιονδήποτε. Άλλωστε αν μπαίναμε σε αυτή τη στενωπό είναι σίγουρο πως θα καταλήγαμε να αυτολογοκρινόμαστε για τους πιο αστείους λόγους. Ο σεβασμός απέναντι στον κάθε συνάνθρωπο αλλά και η προσωπική αξιοπρέπεια που δεν γονατίζει μπροστά σε σύγχρονους ιεροεξεταστές, είναι οι πιο ασφαλείς οδηγοί μου.

10. Κοιτώντας μπροστά, ποια δημιουργικά σχέδια ή όνειρά αποτυπώνετε στο χαρτί ή στη ζωή; Υπάρχει κάποιο επόμενο βήμα που επεξεργάζεστε αυτόν τον καιρό;

Συγγραφικά είχα ολοκληρώσει εδώ και καιρό ένα ακόμη μυθιστόρημα που δεν βιάζομαι να το εκδώσω. Θέλω κάθε βιβλίο μου που έχει κυκλοφορήσει να παίρνει το χρόνο του, να συζητιέται, να καταγράφει το δικό του στίγμα, να αναδεικνύεται η στόχευση και τα νοήματά του, χωρίς να πιέζεται από την ταχύτατη επικέντρωση στο επόμενο. Έχω βέβαια και κάποια ακόμη ιδέα στην άκρη του μυαλού μου, που με ενθουσιάζει για διάφορους λόγους, και πιστεύω ότι σύντομα θα αρχίσω να την αποτυπώνω συγγραφικά. 

Κωνσταντίνος Μανίκας 🌹

Συνέντευξη: Ιωάννα Σταθοπούλου 🌹